Makedonya'da Yatırım
Küçük ve açık bir ekonomi olarak Makedonya, yabancı yatırımları çekmek için aktif adımlar atmaktadır. Özellikle yabancı yatırımcıların yerli ortakları ile aynı haklardan yararlanmalarını sağlayıcı ve diğer haklarını da güvence altına alıcı düzenlemeler yapılmasına önem verilmektedir.
Makedonya, Dünya Bankası Kolay İş Yapma 2015 Raporuna göre 30. sıradayken 2016 Raporunda 12. sıraya yükselerek, Bölgesinde birinci olan konumunu devam ettirmiştir. Yine aynı kaynağa göre ülkede iş kurma kolaylığı açısından Makedonya listenin 2. Sırasında yer almaktadır.
Makedonya Merkez Bankası’nın yaptığı açıklamaya göre, 2013’de 335 milyon Dolar olan Makedonya’ya yapılan yabancı yatırım miktarı, 2014 yılında 348 milyon $’ı bulmuştur. Hollanda, Avusturya, Slovenya ülkeye yapılan yatırımlarda ilk üç sırayı paylaşmaktadırlar.
2015 yılı itibariyle ülkeye giren yabancı yatırım stoğunun 6,3 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir.
Makedonya halihazırda birçok ülke ile ikili yatırım anlaşmaları imzalamış ve çok taraflı konvansiyonları da iç hukukuna adapte etmiştir.
Yasal ve düzenleyici çerçeve oldukça müsait olmakla birlikte, rüşvet, bürokrasi arasındaki kapasite ve iletişim eksikliği ve kanunların uygulanmasındaki endişeler yerli ve yabancı yatırımcıları endişelendiren hususları oluşturmaktadır. Kurumsal kapasite eksikliklerine rağmen, birçok değişiklik kanunen saptanmış ve uygulamaya sokulmuştur.
Makedonya’nın NATO üyeliği ve AB ilişkilerinin, Yunanistan ile yaşadığı isim anlaşmazlığı sürdüğü müddetçe sürüncemede kalacağı ve bunun da ülkenin ekonomik gelişimi ve politik istikrarını etkileyebileceği düşünülmektedir. Son yıllarda Makedonya’ya giren direkt yabancı sermayede yaşanan ciddi düşüşte, küresel ekonomik krizin yanında, rüşvet, kanunlara uyumda yaşanan sorunlar ve Avrupa-Atlantik ilişkilerinin askıya alınmasının da çok etkili olduğu düşünülmektedir.
Makedonya Anayasası, yabancı yatırımcılara piyasada eşit pozisyon hakkı, yatırım sermaye ve karlarını serbestçe transfer etmelerini ya da ülkelerine geri götürmelerini garanti etmektedir. Makedonya’da özelleştirme neredeyse tamamlanmıştır. Özel sermaye piyasada hakim durumdadır. Makedonya kanunlarına göre, geriye kalan devlet sermayeli şirketlerin özelleştirilmesi işlemlerinde yerli ve yabancı yatırımcılar eşit fırsatlara sahiptir. Yabancı yatırımcılara karşı olan hiçbir düzenleme bulunmamaktadır. Yasal düzenleme birçok kanun ile çizilmiştir.
Makedonya Hükümeti, ülkedeki en büyük işveren, mal ve hizmet alıcısıdır. Yolsuzluk ve uygunsuzlukları en aza indirgemek için internet üzerinden prosedürlerin işletilmesi etkinlik ve uluslararası tanınırlık açısından daha uygun olmakla birlikte, bu uygulama henüz yaygınlaşmamıştır.
Makedonya Merkez Bankası’nın yaptığı açıklamaya göre, 2013’de Makedonya’ya yapılan yabancı yatırım miktarı 335 milyon Dolar, 2014 yılında ise 348 milyon Doalr'dır. IMF verilerine göre Hollanda, Avusturya, Yunanistan ülkeye yapılan yatırımlarda ilk üç sırayı paylaşmaktadırlar. Makedon yatırımlarının ise yarıdan fazlası Sırbistan'da (% 57) bulunmakta, bu ülkeyi Hollanda (% 25), Rusya (% 14), Yunanistan (% 7) ve Hırvatistan (% 6) izlemektedir.
Makedonya’daki ekonomik istikrarsızlık, yavaş işleyen bürokrasi, çalışma ve oturma izinlerinde yaşanan sıkıntılar, güven duyulmayan yargı sistemi ve sık değişen mevzuat gibi nedenlerle, Türk yatırımcıların bu ülkeye yönelik ilgisi sınırlıdır. Ülkemizin Makedonya’daki yatırımları büyük ölçüde KOBİ’lerden oluşmaktadır ve ülkedeki toplam yatırımların % 3,2’sini kapsamaktadır.
Makedonya’da doğrudan yabancı sermaye yatırımı gerçekleştiren Türk şirketlerinin sayısı 100 civarındadır. Bununla birlikte, TAV ve Şişecam gibi büyük çaplı şirketlerin Makedonya’ya yatırımlarıyla birlikte Makedonya’daki toplam Türk yatırımı tutarı 500 milyon Dolar’ı aşmıştır.
En büyük yatırım, 2008 yılında açılan ihaleyle, Üsküp ve Ohri havalimanlarının modernleştirilmesi ve işletilmesi hakkını kazanan TAV şirketi tarafından yapılmıştır. Bu çerçevede modernizasyon çalışmaları tamamlanan Ohri Aziz Pavlus Havaalanı, 10 Nisan 2011 tarihinde Başbakan Nikola Gruevski’nin katılımıyla gerçekleştirilen resmi törenle açılmıştır. Üsküp Büyük İskender Havaalanı’nın resmi açılışı ise 6 Eylül 2011 tarihinde gerçekleştirilmiştir.
Makedonya’daki en önemli Türk yatırımları arasında ayrıca; bankacılık sektöründe Halk Banka AD Skopje (Ziraat Banka AD Skopje’yi devraldıktan sonra ülkenin 6. büyük bankası olmuştur) ile Hollanda merkezli Demir-Halk Bank tarafından çoğunluk hissesi satın alınan İK Banka yer almaktadır. “Swedmilk” fabrikasını satın alarak Makedonya pazarına giren Sütaş’ın Makedonya’ya 2 bin büyükbaş hayvan getirme hedefi bulunmaktadır.
Yatırımını Cevahir Holding’in üstlendiği ve 42 katlık dört binadan, alışveriş merkezinden ve sosyal alanlardan müteşekkil kompleksin inşasına Üsküp’ün Aerodrom ilçesinde Temmuz 2012’de başlanmıştır. Projenin toplam maliyeti 300 milyon Euro’dur.
Makedonya’daki yabancı yatırımların önemli bir kısmı telekomünikasyon, bankacılık, sigortacılık, petrol sanayi, tekstil, gıda, tütün, ticaret ve hizmet sektöründe görülmektedir. Son dönemde, çeşitli doğrudan yabancı sermaye yatırım yöntemleriyle Makedonya’da yatırım yapan şirketlerin sayısı artmaktadır.
Söz konusu şirketler arasında, İngiltere’den Johnson Matthey ve QBE Insurance Group Limited, Avusturya’dan Mobilkom Austria ve EVN, Almanya’dan T-Home, Fransa’dan Societe Generale, ABD’den Johnson Controls (USA), Yunanistan’dan National Bank of Greece, Hellenic Bottling Company S.A. ve Titan Group, Hollanda’dan Mittal Steel, İsviçre’den Duferco gibi firmalar yer almaktadır.
Makedonya’daki doğrudan yabancı yatırımların resmi kayıtları Makedonya Merkez Bankası tarafından tutulmakta, ancak adı geçen kuruluşun sadece başlangıç tutarını kaydetmesi, daha sonra ülkeye gelen ve yatırımın asıl büyük kısmını oluşturan tutarların kayda alınmaması nedeniyle Makedonya Merkez Bankası’nın konuyla ilgili istatistikleri güvenilir bir kaynak niteliği taşımamaktadır.
Bu gerçekler ışığında, Makedonya Merkez Bankası’nın resmi rakamlarına göre Hollanda’nın en büyük yabancı sermaye yatırımı gerçekleştiren ülke konumunda bulunduğu Makedonya’da Türk yatırımları diğer ülkelere oranla düşük düzeylerde kalmaktadır. TCMB verilerine göre 2005-2016 Mart dönemi itibariyle Türkiye'nin Makedonya'ya yapmış olduğu yatırımların toplamı 124 milyon dolardır.